ویکیپدیا، سرهنگ علیفر و سایر ماجراها

قضیه سرهنگ علیفر را احتمالاً همه شنیده‌اید. در این دو روز کلی سرش جنجال شد. خلاصه خیلی ساده قضیه اینه که سرهنگ علیفر گزارشگر تلویزیون اطلاعاتش را همیشه از ویکیپدیا می‌گیره و سر صحنه گزارش روخوانی می‌کنه و حتی موارد بی‌اهمیتی مثل معمار ورزشگاه و شرکت سازنده و این چیزها را هم برای بینندگان می‌خواند. یکی از بینندگان تخس هم که دیده ایشان بر این روند مداومت دارند می‌روند در صفحه ویکیپدیای مربوط به ورزشگاه بازی لهستان و ایرلند شمالی نام معمار ورزشگاه را عوض می‌کند و اسم خودش را می‌گذارد. در اینترنت هم اعلام می‌کند که امشب سرهنگ اسم من را به عنوان معمار ورزشگاه می‌خواند و به قول دوستان «وعععععععععععععععععع سرهنگ هم ناامیدش نمی‌کنه!» 🙂

خب شیطنت جذابی بود. با این حال چیزی که به نظرم اهمیت داره حملاتی است که به ویکیپدیا می‌شه و همه می‌نویسند ویکیپدیا اصلاً منبع معتبری نیست. با توجه به اینکه خود من در عین وسواس به کیفیت و صحت اطلاعات، از ویکیپدیا هم استفاده می‌کنم لازم می‌دانم که یک نکته خیلی مهم را بنویسم:

ویکیپدیا یک مدخل بسیار خوب است و نه یک مرجع!

یعنی چی؟ یعنی ویکیپدیا برای دانستن چارچوب مطالعه یک موضوع بسیار خوب است. خود من معمولاً در کلاسهایم از دانشجویان می‌خواهم که با استفاده از ویکیپدیا درختواره تئوریهای مرتبط با موضوع را بکشند تا به مفاهیم و موضوعات به هم پیوسته اشراف پیدا کنند. معمولاً هم این روش خیلی خوب جواب می‌دهد. پیروی کردن لینکهای به هم پیوسته تئوریها یک تصویر اولیه خوب می‌دهد که چگونه تئوری‌های مختلف دانش ما را از یک موضوع تکمیل می‌کنند.

اما بعد از یافتن این تصویر اولیه باید به منابع معتبرتر رجوع کرد و متن و محتوا را از آنها خواند. برای ارجاع باید از متنهایی استفاده کرد که کیفیت نویسنده و داوری و فراهم‌کننده آن معتبر باشد. ارجاع دادن به ویکیپدیا به دلیل اینکه توسط عموم مردم قابل ویرایش و نوشتن است و اینکه داوری‌ای روی آن صورت نمی‌گیرد چندان پذیرفته شده نیست و اعتبار زیادی ندارد.

با این حال ارزش همان مدخل بودن هم بسیار بالاست. اینکه خیلی سریع بتوانیم به اطلاعات عمومی یک موضوع دست یابیم مزیت بسیار مهمی است. بارها برای من پیش آمده که در یک جلسه کاری با واژه یا اصطلاحی مواجه شده‌ام که از آن بی‌اطلاع بوده‌ام. ویکیپدیا بهترین منبعی بوده که در کمتری از سی ثانیه من را به جواب رسانده و اجازه داده کلیت موضوع را بفهمم.

فقط خواستم دفاعی کنم در برابر حملاتی که در این دو روز در وب فارسی به ویکیپدیا شده و هی تکرار می‌شود که بی‌ارزش است و آدم نباید ازش اطلاعات بگیره. اتفاقاً بسیار هم باارزش است برای درک اولیه از موضوع و اصلاً نباید آن را به عنوان یک راه دسترسی سریع به اطلاعات عمومی دستکم گرفت. فقط نباید از آن برای ارجاع استفاده کرد. همین.

درباره کژاطلاعات هم حتماً یک مطلب می‌نویسم سر حوصله چون اساساً کژاطلاعات بخش منفک نشدنی شبکه‌های اجتماعی هستند. فعلاً فراموش نکنید استفاده بهینه از ویکیپدیا را، یعنی کاربرد برای درک موضوع و سپس یافتن اتصال به منابع معتبرتر.

پانوشت: جا دارد یادی کنم از فرد نادانی که زمانی توفیق حضور در خدمتشان را داشتیم و ایشان به جد تاکید داشت که اینترنت منبع نیست و اصلاً نباید از اینترنت استفاده کرد برای ارجاع! حالا بماند که منظور ایشان از اینترنت وبسایتها بودند. به جای جزم‌اندیشی و محکوم کردن منابع اطلاعاتی مختلف باید بدانیم که چگونه منابع اطلاعاتی را تفکیک کنیم و از هر یک در جای خود استفاده کنیم. نفی کامل یک منبع اطلاعاتی یعنی محروم کردن خودمان از شیوه، گویایی، روش و دانش موجود در آن. ویکیپیدیا هم با همه تردیدها نسبت به صحت اطلاعاتش هرگز نباید کامل گذارده شود. ساختار خوب این دایره‌المعارف همگانی یک «مدخل» بسیار خوب برای دانشجویان است و باید از این قابلیت آن به خوبی استفاده کرد تا به سایتهای معتبر به عنوان «مرجع» دست یافت.