آزمون جامع دکتری
با توجه به ابهامی که اغلب دانشجویان دکتری درباره آزمون جامع دارند، به نظرم رسید نوشتن یک مطلب می‌تواند به ابهام‌زدایی در این باره کمک می‌کند.
به صورت کلی آزمون جامع، آخرین گام مرحله آموزشی دانشجو در مقطع دکتری است و در صورت موفقیت در آن، مرحله پژوهشی شروع می‌شود (دفاع از پایان نامه هم پایان مرحله پژوهشی است. در واقع آزمون جامع حکم دفاع از پایان نامه، در دوره آموزشی دکتری را دارد). برای قبولی در این آزمون دانشجو باید میانگین ۱۶ از همه درسها و حداقل نمره ۱۴ در هر یک از مباحث را بیاورد. در صورتی که میانگین نمرات زیر ۱۶ باشد کل آزمون جامع را باید دوباره امتحان بدهد و اگر در یک مبحث زیر ۱۴ بگیرد ولی میانگین کل درسها ۱۶ به بالا باشد، فقط آن مبحث را لازم است دوباره امتحان دهد. شانس تلاش مجدد فقط یکبار وجود دارد و در صورتی که دانشجویی دوباره از این آزمون بیفتد از ادامه تحصیل محروم می‌شود و باید با دوره دکتری خداحافظی کند (فقط گواهینامه گذراندن درسها را می‌گیرد). در دانشکده مدیریت و پردیس‌های تابعه آن، معمولا و به طور سنتی دوبار در سال و در ماه‌های اردیبهشت و آبان این آزمون برگزار می‌شود. گروه‌های آموزشی مسئول طراحی سئوالها و انتخاب استادهای سئوال دهنده و نیز تصحیح به موقع برگه‌ها هستند. معاونت آموزش و تحصیلات تکمیلی هم مسئولیت برگزاری به موقع و اعلام نهایی نمره‌ها را برعهده دارد.
برای اینکه موارد مهم درباره این آزمون را مستند توضیح دهم، ابتدا آیین‌نامه فعلی را با دفت بخوانید:
آیین نامه فعلی آزمون جامع (مصوب ۱۳۹۸)
چند نکته بسیار مهم در آیین‌نامه وجود دارد. اول اینکه از مبحث صحبت شده و نه درس. صراحتا هم اعلام شده که مبحث به معنی درس نیست و می‌تواند به طور کلی و عمومی یا شامل چند درس باشد. مثلا ما در مدیریت رسانه پنج مبحث عمومی را امتحان می‌گیریم که هر مبحث شامل دو یا سه درس به شرح زیر است:
الف) مبحث فلسفه روش‌های تحقیق در رسانه‌ها (شامل دو درس نظریه‌های فلسفی سازمان رسانه‌ای و روش تحقیق)
ب) مبحث اقتصاد رسانه (شامل دو درس نظریه‌های اقتصادی رسانه‌ها و مدیریت تبلیغات)
ج) مبحث فناوری‌های نوین (شامل دو درس مدیریت شبکه‌های اجتماعی و فناوری‌های نوین ارتباطی)
د) مبحث منابع انسانی در صنایع خلاق (شامل سه درس منابع انسانی در صنایع خلاق، ارتباطات اقناعی و جامعه شناسی ارتباطات)
ه) مبحث استراتژی و سیاستگذاری رسانه‌ای (شامل دو درس سیاستگذاری رسانه‌ای و استراتژی رسانه‌ای).
شایان ذکر است که حتی اعلام منابع هم الزامی نیست و گروه می‌تواند منابع مشحصی را اعلام نکند. البته شخصاً موافق این نیستم که منابع اعلام نشوند چون واقعا برای دانشجو ابهام بسیار به جا می‌ماند و سرگشتگی میان کتابها و مقاله‌هایی که ممکن است بسیار هم متفاوت از هم باشند. خوشبختانه همه گروه‌ها در دانشکده مدیریت منابع را اعلام می‌کنند تا محدوده امتحان برای دانشجو مشخص باشد. منابع آزمون جامع هر دوره به تفکیک مباحث، در سایت دانشکده مدیریت اعلام می‌شود.
نکته بسیار مهم دیگر این است که اصلا الزامی نیست که سئوالات آزمون جامع توسط استادی که دانشجویان درس را با او گذرانده‌اند طرح شود. تازه برعکس، ترجیح بر این است که سئوالات توسط استادانی دیگر طرح شوند تا آزمون جامع مطابق فلسفه خود انحام شود. کسی که درجه دکتری دریافت می‌کند باید بتواند به سئوالات افراد گوناگون پاسخ دهد نه اینکه فقط و فقط قادر به پاسخگویی به سئوالات یک استاد که درس را با او گذرانده باشد. سئوالهای استاد درس را که سر امتحان همان درس پاسخ داده‌اید، قرار نیست که مجددا در آزمون جامع تکرار شود. اساساً من خودم به عنوان یکی از هماهنگ‌کننده‌های آزمون جامع اصرار دارم که ترکیبی از دو یا سه استاد سئوال هر درس را بدهند تا دانشجو با تنوعی از دیدگاه‌ها و حساسیت‌ها نسبت به هر مبحث آشنا شود. در درسهای خودم هم بدون استثنا هر سال حداقل از یک استاد دیگر غیر دانشگاه تهرانی سئوال گرفته‌ام و همواره از سه سئوال هر مبحث فقط یک یا دو سئوال را خودم طرح کرده‌ام. حتی در نظر دارم در آینده سهم خودم را در مواردی به صفر برسانم و اگر دانشجویان با من درس را گذرانده‌اند همه سئوالها را استادان دیگر، البته از منابع تعیین شده و اعلام شده توسط ما، طرح کنند. این نکته از این جهت الزامی است که بسیاری موارد دانشجویان اعتراض می‌کنند که این درس را با فلان استاد گذرانده‌ام ولی سئوالات را استاد دیگری دادند که با شیوه او آَشنا نبودیم. پاسخ من همواره این است که شما قرار است دکترای فلسفه در رشته خود بگیرید و باید بتوانید سئوالات متنوعی که از شما می‌شود را در حیطه تخصصی خود پاسخ دهید. قرار نیست که فقط قادر به پاسخ دادن به سئوالات یک استاد باشید و تا کس دیگری سئوالی از همان محدوده پرسید بگویید بلد نیستم.
یک مورد مهم درباره آزمون جامع این است که نه استاد از هویت صاحب برگه امتحانی خبردار می‌شود و قاعدتا نه دانشجو از استاد سئوال‌دهنده و تصحیح‌کننده سئوال. برگه‌ها در قالب کد به ما داده می‌شوند و در اداره آموزش کدها به نام دانشجو برگردانده می‌شود و نمره دانشجو اعلام می‌شود. از این رو استادها از نام دانشجو بی‌خبرند و تحت تاثیر نام دانشجو و تجربه حضور او در کلاس قرار نمی‌گیرند و نمره‌ای که می‌دهند بدون در نظر گرفتن آشنایی شخصی است. درباره استادان سئوال دهنده هم که توضیح دادم معمولا از چند استاد و گاه حتی استاد غیر دانشگاه تهرانی استفاده می‌شود و دانشجو ناگزیر است مطابق فلسفه آزمون جامع خود را برای پاسخگویی به سئوالات متنوعی در محدوده منابع اعلام شده آماده کند.
یک نکته آخر هم اینکه آیین‌نامه اختیار آزمون شفاهی را به گروه و دانشکده سپرده. شخص من از مخالفان جدی و سرسخت آزمون شفاهی بوده‌ام و در دوره کرونا هم که مواردی از آزمون شفاهی امتحان شد ناکارآمدی آن کاملا مشاهده شد. خوشبختانه در دانشکده مدیریت این اتفاق نظر در زمینه آزمون جامع کتبی وجود داشته و با هماهنگی معاون آموزش و تحصیلات تکمیلی همه گروه‌ها آزمون را کتبی برگزار می‌کنند. از این رو در نظر داشته باشید که در دانشکده مدیریت و پردیس‌های وابسته آزمون جامع کتبی است و احتمال ضعیفی وجود دارد که ترکیب کتبی و شفاهی گرفته شود.
با توجه به موارد بالا امیدوارم ابهام برخی دانشجویان درباره آزمون جامع برطرف شده باشد و دانشجویان گرامی به خوبی از عهده آزمون جامع برآِیند. فراموش نکنید که شادمانی ما در نمره قبولی دادن است و منفعتی در پاس نکردن دانشجو نداریم. بنابراین اگر کسی نتوانست از عهده آزمون جامع برآید به جای اعتراض‌های بدون دلیل موجه (اعتراض موجه جای خود دارد و همیشه بااحترام مورد بررسی قرار می‌گیرد) و تلاش برای تغییر نمره از شیوه غیرعلمی و متوسل شدن به استاد، بهتر است از زمان استفاده کند و خود را برای آزمون جامع بعدی آماده کند. خواسته قلبی ما، موفقیت شماست.